Rau bò khai hay còn gọi là rau Phắc Hiển (theo tiếng gọi của người Tày), là loại cây có sẵn trong tự nhiên. Rau bò khai không chỉ là món ăn ngon hàng ngày mà nó còn là một vị thuốc rất tốt. Lá rau bò khai được dùng để chữa các bệnh viêm thận, viêm gan, viêm đường tiết niệu, tiểu tiện không thông (theo y học cổ truyền)… Với những đặc điểm như trên cây rau bò khai đã dần trở thành món ăn đặc sản không thể thiếu trong các bữa ăn hàng ngày của người dân cũng như các nhà hàng, quán ăn.

Cũng như bao người dân khác, trước đây bà con thôn Bản Ngù, xã Cao Trĩ chưa có khái niệm trồng rau bò khai mà chỉ lên rừng hái về ăn hoặc làm thuốc mỗi khi cần, do vậy nguồn cung ứng rau từ rừng ngày càng hạn chế. Thời gian gần đây do nhu cầu sử dụng rau bò khai ngày một tăng cao, nhiều hộ dân trong thôn đã vào rừng tìm cây con đem về trồng và từng bước nhân rộng.

Chia sẻ với chúng tôi, bà Liêu Thị Hợp, thành viên của Hợp tác xã Sang Hà cho biết, ngày xưa rau bò khai còn rất nhiều, chủ yếu mọc ven các khe suối, sườn đồi. Nhưng từ khi thực hiện chính sách giao đất giao rừng, thì rau bò khai và nhiều cây trồng khác có nguồn gốc bản địa đã dần mất đi. Với mục đích bảo tồn và phát triển các cây trồng bản địa, năm 2006, gia đình bà Hợp và một số hộ dân trong thôn đã vào rừng tìm giống rau bò khai mang về trồng trong vườn đồi nhà mình. Quá trình trồng, chăm sóc nhận thấy cây rau bò khai sinh trưởng, phát triển tốt, phù hợp với điều kiện thổ nhưỡng của địa phương, ít sâu bệnh, kỹ thuật trồng cũng khá đơn giản (có thể trồng bằng cây con hoặc trồng bằng hom), công chăm sóc không nhiều, sau trồng một năm là có thể cho thu hoạch, thời gian thu hoạch kéo dài từ tháng 3 đến tháng 9 dương lịch hàng năm.

Sau nhiều năm gắn bó với nghề, đến thời điểm hiện tại gia đình bà Hợp đã trồng được hơn 2.000m2 rau bò khai trên đất vườn đồi của gia đình. Do hợp với chất đất, cộng thêm sự cần cù, chịu khó chăm sóc vì vậy rau của nhà bà sinh trưởng phát triển rất nhanh, cho thu hoạch trong thời gian dài. Hiện nay với giá bán trung bình từ 25 - 30 nghìn đồng/kg, thu hái đến đâu bán hết tới đó, nhất là đầu vụ tư thương từ thành phố Bắc Kạn, các huyện trong tỉnh... đến tận nhà tìm mua. Gia đình bà mỗi năm thu về trên 20 triệu đồng.

Theo ghi nhận của chúng tôi và chia sẻ của các hộ trồng rau bò khai thì muốn rau bò khai ra nhiều ngọn thì sau mỗi lứa thu hoạch cần cắt tỉa loại bỏ lá già và bón bổ sung thêm phân NPK. Đặc biệt vào cuối tháng 10 và trung tuần tháng 11 hàng năm cần phát các cành già để tạo điều kiện cho cây bò khai phân cành, ra nhiều lộc non.

Thu hoạch rau bò khai

Nhận thấy giá trị mà cây bò khai mang lại, chính quyền địa phương và các cơ quan chuyên môn đã vận động người dân thôn Bản Ngù nói riêng, người dân xã Cao Trĩ nói chung mạnh dạn chuyển đổi diện tích đất vườn đồi sang trồng rau bò khai. Theo số liệu báo cáo của Phòng Nông nghiệp & PTNT huyện Ba Bể, đến thời điểm hiện tại diện tích trồng rau bò khai trên địa bàn toàn xã là 5 ha, trong đó tập trung chủ yếu tại thôn Bản Ngù 1 và 2. Qua kết quả theo dõi, đánh giá của cơ quan chuyên môn và các hộ tham gia trồng rau bò khai nhận thấy, việc đưa rau bò khai từ rừng tự nhiên về trồng trong điều kiện vườn đồi của các hộ dân thôn Bản Ngù xã Cao Trĩ đã mang lại hiệu quả rất tích cực, phù hợp với điều kiện thổ nhưỡng và khả năng canh tác của người dân.

Để từng bước đưa nông sản có nguồn gốc bản địa mà trước mắt là cây rau bò khai đến được với người tiêu dùng miền xuôi, trong thời gian qua được sự quan tâm, tạo điều kiện của các cấp, các ngành, sự vào cuộc quyết liệt của chính quyền địa phương cùng với đó là sự đồng thuận cao của các thành viên trồng cây rau bò khai tại thôn Bản Ngù đã thành lập tổ hợp tác trồng rau bò khai Sang Hà do chị Trương Thị Tuế làm tổ trưởng. Từ ngày được thành lập tổ hợp tác Sang Hà đã phối hợp chặt chẽ với chính quyền địa phương vận động người dân mở rộng diện tích của gia đình, giám sát các hộ dân từ khâu trồng, chăm sóc, thu hoạch và bảo quản sản phẩm, đồng thời tổ hợp tác Sang Hà cũng là đầu mối cung cấp giống cây cho người dân. Với sự cố gắng, nỗ lực của các thành viên trong tổ hợp tác Sang Hà, tháng 3 năm 2017, sản phẩm rau bò khai của hợp tác xã được cấp chứng nhận giấy chứng nhận cơ sở sản xuất kinh doanh đủ điều kiện an toàn thực phẩm, tem, nhãn, bao bì sản phẩm được Liên minh Hợp tác xã Việt Nam hỗ trợ thực hiện. Đây là điều kiện tiên quyết, giúp sản phẩm rau bò khai của tổ hợp tác Sang Hà tại thôn Bản Ngù từng bước vươn mình đến với người tiêu dùng miền xuôi, đồng thời mở ra hướng phát triển bền vững cho người dân nơi đây, bước đầu tạo được sự gắn kết giữa “4 nhà” trong quá trình tổ chức sản xuất gắn với tiêu thụ sản phẩm.

Ma Thế Sơn

Trung tâm Khuyến nông Bắc Kạn