Làm muối là nghề truyền thống của địa phương được duy trì hàng trăm năm nay. Trước kia, cả xã Thụy Hải cùng làm muối. Lao động sản xuất muối ở đây chủ yếu là người già, phụ nữ và trẻ em từ 11-16 tuổi. Sản xuất muối cực nhoc, vất vả, nhưng thu nhập thấp và không ổn định. Công nghệ sản xuất trước kia lạc hậu, hầu hết các công đoạn làm muối duy trì theo phương pháp thủ công, truyền thống: Kéo cát vào phơi cho mịn, lấy nước biển đổ lên cho thẩm thấu qua cát chảy qua hệ thống lọc, sau đó múc nước phơi thành muối. Người làm muối thiếu kiến thức nghề nghiệp, cơ sở hạ tầng xuống cấp, đồng muối không được tu sửa, nên sản lượng và năng suất thấp. Muối do diêm dân sản xuất đều là muối có nhiều tạp chất, hàm lượng natri clorua không đạt tiêu chuẩn dùng trong công nghiệp.
Từ năm 2011- 2013, xã Thụy Hải được tiếp nhận Dự án “Xây dựng mô hình Tổ hợp tác và áp dụng tiến bộ kỹ thuật trong sản xuất muối sạch” tại HTX Đại Đồng do Trung tâm Khuyến nông Thái Bình triển khai. Tham gia thực hiện dự án, diêm dân đã xây dựng được Tổ Hợp tác để hỗ trợ nhau trong sản xuất và tiêu thụ sản phẩm, đồng thời áp dụng công nghệ mới, thay đổi vị trí chạt lọc truyền thống từ sát ô kết tinh ra giữa ruộng phơi cát để giảm nhẹ sức lao động, và phơi nước muối đã cô đặc trên nền bạt HĐPE. Những công đoạn này đã giảm được sức lao động vì không phải dùng xe cút kít để vận chuyển cát và cải thiện chất lượng sản phẩm vì muối phơi trên nền bạt HĐPE sẽ trắng và ít tạp chất hơn;
Thời điểm này, bà Nguyễn Thị Thấm đang dọn dẹp sân phơi để chuẩn bị trải bạt cho ô phơi mới. Kể từ khi sản xuất muối theo phương pháp trải bạt và cải tạo hệ thống bể lọc, năng suất đã tăng lên gần 20%. Hạt muối cũng ít tạp chất hơn nên dễ tiêu thụ. Bà Thấm cho biết, từ ngày áp dụng mô hình muối sạch, ngày công giảm đi, sản lượng muối tăng…
Ông Vũ Đức Tuấn, chủ nhiệm HTX muối Đại Đồng cho biết: Mô hình muối sạch thực hiện từ năm 2011 đến năm 2013 đã mở rộng được quy mô hơn 2,5 ha đồng muối với 125 hộ tham gia. Cơ sơ hạ tầng đồng muối được nâng cấp: tu sửa và làm mới được 125 ô nề kết tinh, 125 nhăng đựng nước, 150 thùng lắng lọc và 150 chiếc chạt lọc... Đồng thời, dự án hỗ trợ và diêm dân đầu tư 2500 m2 bạt HDPE trải trên nền ô nề kết tinh để phơi muối. 125 diêm dân tham gia dự án và 150 diêm dân ngoài dự án đã được tập huấn kỹ sản xuất muối sạch.
Công nghệ sản xuất muối được cải tiến giúp năng suất và chất lượng muối nâng lên đáng kể, đời sống diêm dân phần nào được cải thiện... Tuy nhiên, diêm dân ngày càng phải đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức. Tác động của biến đổi khí hậu, thời tiết không theo quy luật mùa. Năm 2014, các tháng 4,5,6,7,8 là mùa sản xuất muối chính song chỉ có từ 02 đến 08 ngày sản xuất được muối trong một tháng, nắng thì gián đoạn xen kẽ, nhiệt độ lại cao oi bức lên rất khó khăn cho người sản xuất muối. Mặt khác, nghề sản xuất muối phụ thuộc hoàn toàn vào thiên nhiên và độ mặn nước biển, do lượng mưa hàng năm tăng cao cùng hệ thống kênh mương thuỷ lợi và tiêu nước thải dân sinh, công nghiệp đều được cứng hoá nên lượng nước thải theo các cửa sông đổ ra biển rất lớn đã đẩy tầng nước mặn ra xa, dẫn đến khó đưa nước mặn vào đồng muối để sản xuất. Trong nội đồng kênh tiêu nước của đồng muối lại phải tiêu chung nước thải dân sinh của khu dân cư, nguồn nước bị phân huỷ giảm độ mặn lên đã giảm năng suất muối đáng kể. Ngoài ra, những năm qua, một lượng lớn muối từ nơi khác được chuyển về địa phương bán với giá rẻ cạnh tranh với muối sản xuất tại địa phương do vậy muối của HTX sản xuất ra rất khó tiêu thụ và thu nhập ngày công của xã viên rất thấp. Thu nhập bình quân 01 lao động chỉ từ 150.000 - 200.000 đồng/tháng, trong khi nghề sản xuất muối đòi hỏi lực lượng lao động khỏe mạnh vì phải thực hiện xong các khâu sản xuất và thu hoạch trong một ngày (làm ngày nào thu xong ngày đó không thể để lưu sang ngày hôm sau) và phải lao động trong môi trường nắng nóng khắc nghiệt. Thực tế những năm vừa qua, nguồn nhân lực của HTX hết sức khó khăn, số lao động còn đang làm muối có tuổi đời cao từ 50 tuổi trở lên, nhiều hộ không có lao động để tiếp tục làm muối lên đã bỏ sản xuất. Tính đến thời điểm này, HTX Đại Đồng sử dụng 39,7 ha sân cát sản xuất muối và 7,7 ha thiết bị và ô phơi muối (chưa tính diện tích giao thông, thuỷ lợi) và 10 ha đầm nuôi thuỷ sản nội đồng... Qua thống kê đến nay đã có 48 hộ, tương đương 6,5 ha không còn sản xuất muối, để cỏ mọc gây lãng phí quỹ đất.
Trước thềm hội nhập, nghề muối tỉnh Thái Bình đang đứng trước nhiều khó khăn mà nếu không có sự vào cuộc của các cấp, các ngành thì nghề sản xuất muối trong nước nói chung và nghề muối Thái Bình nói riêng có nguy cơ mai một và mất hẳn trong một sớm một chiều.
Trần Văn Trung
Trung tâm Khuyến nông Thái Bình