III. NHÓM CÔN TRÙNG, NHỆN VÀ RUỒI GÂY HẠI
1. Rệp muội (Aphis gossypii, Myzus persicae)
a. Triệu chứng
Rệp tập trung gây hại tại các chồi, lá non ở mặt dưới lá, chúng chích hút chồi non làm chồi biến dạng, lá cong queo còi cọc, nhạt màu, sau đó chuyển màu vàng và bị xoăn lại do rệp chích hút nhựa làm cho lá bị khô vàng. Chất bài tiết của rệp muội là môi trường cho nấm bồ hóng đen phát triển, bám đen cả cành lá và vỏ quả làm giảm sự quang hợp của lá, giảm giá trị quả. Là tác nhân truyền một số virus nguy hiểm trên cây chanh leo.
Hình ảnh lá chanh leo bị xoăn do rệp muội
b. Điều kiện phát sinh và gây hại
Rệp phát triển và gây hại trên hầu hết các vùng trồng và có mặt trong suốt vụ chanh leo. Rệp thường xuất hiện sớm ngay từ đầu vụ, phát sinh gây hại mạnh khi có nhiệt độ cao, ẩm độ thấp (các tháng trước và sau mùa mưa) mật độ rệp thường thấp và giảm dần trong các tháng mùa mưa do mưa lớn, ngoài ra còn bị khống chế bởi các loài thiên địch.
2. Bọ phấn trắng - rầy phấn trắng (Bemisia tabaci)
a. Triệu chứng
Chúng chích hút nhựa cây ở ngọn và lá non làm chết mô cây dẫn đến lá vàng, xoăn lá, gây ảnh hưởng năng suất rất lớn. Bọ phấn bài tiết tạo môi trường cho nấm muội đen phát triển làm giảm quang hợp của cây. Bọ phấn là môi giới truyền các bệnh virus gây bệnh khảm xoăn lá.
b. Điều kiện phát sinh và gây hại
Cả ấu trùng và thành trùng thường sống và gây hại ở mặt dưới lá, hoạt động vào sáng sớm và chiều mát. Vào mùa nắng, thời tiết khô hanh, ẩm độ thấp (< 80 %), nhiệt độ cao (> 26 – 27 độ C) là điều kiện thích hợp nhất để bọ phấn trắng phát triển và gây hại. Những vườn không được vệ sinh tốt, thường xuyên sử dụng các loại thuốc trừ sâu phổ rộng, phun định kỳ, phun nhiều lần là những yếu tố gây bộc phát bọ phấn trắng.
3. Bọ trĩ (Thrips sp.)
a. Triệu chứng gây hại
Bọ trĩ chích hút chồi lá, hoa và quả non. Gây xoăn và biến dạng lá, hoa và quả. Kìm hãm sinh trưởng, làm rụng hoa, gây mất năng suất và chất lượng quả.
Quả chanh leo bị bọ trĩ chích
b. Điều kiện phát sinh và gây hại
Cả trưởng thành và ấu trùng đều gây hại trên cây vào sáng sớm và chiều mát. Khi trời nắng gắt chúng thường chui vào mặt dưới của lá. Bọ trĩ thường tập trung ở mặt dưới lá non, bên trong hoa và quả non. Bọ trĩ trưởng thành hoạt động rất linh hoạt, khi bị khua động thì lẩn tránh rất nhanh. Chúng tập trung ở mặt trước và mặt dưới lá. Bọ trĩ có kiểu miệng dũa hút nên chúng dùng hàm dưới để dũa rách biểu bì rồi cắm vòi vào hút chất dinh dưỡng trong lá, đặc biệt lá non, làm cho cây sinh trưởng kém, cằn cỗi, khô héo. Gây thiệt hại lớn vào mùa khô, phát tán nhờ gió, phát triển mạnh khi trời ấm và có mưa rào.
4. Bọ xít
Các loài bọ xít gây hại trên chanh leo, gồm: Bọ xít gai (Cletus punctiger Dallas.), bọ xít xanh (Nezara viridula L.), bọ xít càng to (Leptoglossus australis Fabricius.),…
a. Triệu chứng gây hại
Bọ xít gây hại bằng cách chích hút vào lá, hoa, ngọn non và quả non làm hỏng ngọn non, quả lốm đốm, nếu gây hại nặng làm cho quả rụng.
b. Quy luật phát sinh gây hại
Trên chanh leo bọ xít xuất hiện nhiều vào những tháng đầu mùa hè tháng 5, cao điểm gây hại tháng 6 - 8. Đây là thời điểm chanh leo phát triển mạnh, nhiều lứa quả được hình thành. Bọ xít có xu tính với ánh sáng và thường gây hại lúc trời mát trong ngày, khi trời nắng to, nhiệt độ cao chúng ẩn ở dưới mặt lá. Chúng bay từ cây này sang cây khác, vùng này sang vùng khác để gây hại. Tuy nhiên, mặc dù bọ xít là nhóm đối tượng xuất hiện phổ biến trên chanh leo nhưng lại có mật độ rất thấp nên mức độ của chúng không đáng kể. Trong trường hợp bọ xít xuất hiện với mật độ cao mới cần phòng trừ.
5. Nhện nhỏ
Nhện nhỏ gây hại trên chanh leo có 2 loài là nhện đỏ (Tetranychus sp.) và nhện trắng (Polyphagotarsonemus latus Banks). Chúng có kích thước rất nhỏ bé, khó nhìn thấy bằng mắt thường mà phải quan sát dưới kính lúp hoặc kính có độ phóng độ lớn. Quan sát dưới mặt lá thấy chúng xuất hiện nhiều pha phát dục bao gồm cả trứng ấu trùng và trưởng thành. Cả ấu trùng và trưởng thành đều sống tập trung ở mặt dưới phiến lá của những lá non (búp non) đang chuyển dần sang giai đoạn bánh tẻ.
a. Triệu chứng gây hại
Nhện nhỏ gây hại bằng cách hút dịch mô tế bào lá làm cho mặt trên của lá bị vàng loang lổ, nếu nhện có mật độ cao sẽ làm lá bị xoăn lại, lá mau rụng và chậm ra lá non mới. Gặp điều kiện thuận lợi nhện sinh sản rất nhanh, làm cho từng mảng lớn của lá bị vàng, khô, thậm chí toàn bộ lá bị khô cháy và rụng. Nhện gây hại làm hoa bị thui chột không đậu quả được, quả non bị hại lốm đốm vàng và có thể bị rụng, gây thiệt hại lớn.
b. Quy luật phát sinh gây hại
Nhện nhỏ thường phát sinh và gây hại nặng trong mùa khô nóng, chủ yếu vào các tháng 5-8 hoặc những thời gian bị hạn trong mùa mưa. Mật độ nhện giảm dần vào các tháng hoặc những khoảng thời gian có lượng mưa lớn do bị rửa trôi.
6. Ruồi đục quả (Bactrocera sp.)
Đã xác định có 2 loài ruồi gây hại trên chanh leo là các loài Bactrocera dorsalis Hendel và Bactrocera correcta Bezzi, loài gây hại chủ yếu là loài B. dorsalis Hendel.
Triệu chứng bị ruồi đục trên quả
a. Triệu chứng
Khi bị ruồi đục quả gây hại, quả non bị hại nhăn nheo và rụng sớm, trên quả đã lớn xung quanh vết hại hơi lõm xuống, vị trí vết hại vỏ quả cứng màu xám trắng, chính giữa vết hại có chấm màu đen. Vết thương do ruồi đục sẽ làm giảm giá trị thương phẩm của quả.
b. Quy luật phát sinh gây hại
Ruồi đục quả bắt đầu xuất hiện khi chanh leo hình thành quả, quả càng to mật độ ruồi xuất hiện càng nhiều, đặc biệt cao điểm xuất hiện khi quả bước sang giai đoạn chín. Ruồi xuất hiện nhiều vào tháng 7, 8 đây là thời điểm quả chín gối lứa liên tục.
HM